موسیقی ما - دبیر اجرایی سی‌اُمین جشنواره موسیقی فجر پس از اعلام فراخوانِ امسالِ بزرگ‌ترین فستیوال موسیقی در کشور، در یک گفتگوی اختصاصی با «موسیقی ما» به ابهامات و برخی پرسش‌های مهم در این باره پاسخ گفت. رئیس فعلی انجمن موسیقی ایران در انتهای صحبت‌های خود درباره سکوت انجمن موسیقی در بحث منع تدریس موسیقی در فرهنگسراها، روابط و موازی‌کاری‌های نهادهای ذیصلاح موسیقی در کشور و همچنین بحران ارکسترهای ایرانی توضیحاتی ارائه داد که مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
 

• * در فراخوان منتشر شده از سوی ستاد جشنواره موسیقی فجر، بار دیگر شاهد عدم حضور موسیقی پاپ در بخش رقابتی هستیم و با توجه به صحبت‌هایی که در نشست خبری جشنواره دوره قبل از سوی مسئولین برگزاری جشنواره صورت گرفته بود، پیش‌بینی می‌شد این خلأ برای امسال جبران شود. اما ظاهراً مجموعه برگزاری باز هم نتوانسته‌اند به جمع‌بندی خوبی در این زمینه برسند.

من در همین ابتدای صحبت‌هایمان توضیحی را خدمت شما بدهم که بنده «دبیر اجرایی» جشنواره هستم و فقط در بحث‌های اجرایی می‌توانم پاسخگوی سوالات شما باشم. حالا اگر مشخصاً بگویید این صحبت‌ها در سال گذشته از طرف چه کسی عنوان شده است، شاید بتوانم بهتر و دقیق‌تر به شما پاسخ بدهم.
 

• * در نشست خبری دوره قبلی جناب «حسن ریاحی» در پاسخ به سوال خبرنگار یکی از خبرگزاری‌ها درباره غیبت چهره‌های فعال در موسیقی پاپ در بخش رقابتی عنوان کردند که در حال پیش‌بینی‌هایی برای حضور این شاخه از موسیقی در بخش رقابتی هستیم و شاید در دوره بعدی این اتفاق رخ دهد.

در این مورد مشخص اشاره به یک احتمال شده و مشخصاً قولی داده نشده. برگزاری جشنواره‌ای مستقل برای موسیقی پاپ راهکاری است که در سال‌های گذشته برای پوشاندن این خلأ پیشنهاد شده که در مرحله خرد جمعی و جمع‌بندی پیشنهادات است. به‌هرحال من فکر می‌کنم در این مورد خاص هرگز قطعیتی از سوی تیم برگزاری جشنواره در سال‌های قبل عنوان نشده بود.
 

• * امسال هم بخش جنبی جشنواره موسیقی فجر ظاهراً قرار است در شمایل سال‌های قبل برگزار شود. سوای بحث پرطرفدار بودن این بخش و اینکه میزانی از هزینه‌های برگزاری جشنواره نیز از این طریق تأمین می‌شود، چه تدبیری برای هر چه بهتر و پربارتر شدن این بخش که به نوعی گل جشنواره نیز هست اندیشیده شده؟ به‌هرحال وقتی بخشی از یک جشنواره را پیش از برگزاری می‌توان به عنوان پرطرفدارترین بخش لقب داد، ‌قطعاً می‌توان پیش‌بینی‌هایی را نیز برای هر چه پربارتر شدن‌اش در نظر گرفت و از این استقبال قابل پیش‌بینی، استفاده‌های بهینه‌ای کرد.

بخش جنبی جشنواره تنها درصدی از هزینه‌های جشنواره را تأمین می‌کند و بخش عمده آن اصلاً به این شکلی که شما فرمودید، نیست. بخش جنبی شامل انواع موسیقی کلاسیک و محلی و کُرال و کودکان است و اتفاقاً نگاه ویژه‌ای را نیز از سوی ما به خود می‌بیند. تنها بخش درآمدزا در این بخش، اجراهای چهره‌های پاپ است که می‌توان روی درآمدزا بودن‌شان حرف زد، ولی امسال تغییراتی را قطعاً شاهد خواهیم بود که به محض قطعیت اعلام می‌شود. ساختار کلی خیلی با سال‌های قبل تفاوت نخواهد داشت ولی شاید یک بخش از بخش جنبی کم شود و بخشی جدیدی به آن اضافه شود.
 

• * محدودیت‌های موجود در فضای موسیقی کشور باعث شده که در سال‌های اخیر گروه‌های معروف و سرشناس موسیقی جهان خیلی به ندرت اجازه و رغبتی برای برگزاری برنامه در داخل کشور داشته باشند. با این پیش‌زمینه ذهنی، به نظرم بخش موسیقی بین‌الملل جشنواره موسیقی فجر تنها ویترین حاضر و آماده‌ای است که می‌توان به دور از حساسیت‌های موجود در کشور، حضور چهره‌های سرشناس موسیقی جهان را در آن تجربه کرد و بهترین استفاده را از آن برد. اما در سال‌های گذشته با وجود تلاش‌های قابل تقدیر «رامین صدیقی»، بخش بین‌الملل به جز چند اتفاق ویژه از قبیل حضور «انور براهم» و «رامیز قلی‌اف» و چند چهره دیگر، نتوانسته آن عطش سرکوب شده دوستداران موسیقی جهان و بین‌الملل را برطرف کند. نظرتان درباره این بخش از جشنواره چیست؟

به نظر من علیرغم حضور چهره‌های محدود در این بخش در دوره‌های گذشته، بخش بین‌الملل جشنواره موسیقی فجر از کیفیتی قابل دفاع برخوردار بود. یک سری استانداردهایی در این بخش تعریف شده و در دوره‌های قبلی هم اعتقاد دارم این استانداردها حفظ شده و قطعاً روند نزولی نداشته. در عین حال خیلی از مؤلفه‌ها هستند که باید دست به دست هم بدهند که این بخش بهتر و غنی‌تر برگزار شوند. اولین نکته حائز اهمیت این است که گروه‌های معتبر برای حضور در این قبیل جشنواره‌ها، دستمزد بالایی طلب می‌کنند. در دوره‌های قبلی که من در تیم برگزاری بودم، هرگز بودجه‌ای که برای برگزاری جشنواره مقرر شده، در سطح حداقل هم نبوده و یکی از مشکلات اصلی عدم تخصیص بودجه مناسب است. چندی پیش، دبیر محترم جشنواره سینمای کودکان اعلام کردند که پنج میلیارد و نیم برای برگزاری این جشنواره بودجه اختصاص پیدا کرده و این رقمِ خیلی کمی برای برگزاری این جشنواره است. من به شما می‌گویم که این رقم از کل بودجه سالیانه موسیقی در کشور هم بیشتر است. ما برای برگزاری جشنواره موسیقی جوان حتی یک‌دهمِ بودجه جشنواره سینمایی جوان را هم در اختیار نداشتیم و به‌هرحال این مشکلات همیشه بوده و هست. این بی‌عدالتی در توزیع بودجه و عدم تناسب در اختصاص بودجه‌های فرهنگی تأثیر خود را در کیفیت برگزاری جشنواره فجر داشته و خواهد داشت، اما در عین حال به نظرم گروه‌هایی که آمده‌اند، قطعاً حضورشان قابل دفاع بود و امسال هم همین نگاه محتوایی را به این بخش خواهیم داشت.
 

• * بحث بی‌عدالتی در توزیع بودجه‌های فرهنگی در نشست‌های خبری دوره‌های مختلف جشنواره از سوی شما و سایر مسئولین عنوان شده ولی هرگز پیگیری درستی در این مورد صورت نگرفته است. به هر حال میزان استقبال از جشنواره موسیقی و اصولاً تعداد طرفداران موسیقی در کشور در مقایسه با سایر حوزه‌ها به اندازه‌ای بالاست که اشاعه بحث‌های فرهنگی و ترویج صحیح این هنر، می‌تواند در تفکرات و استراتژی کلان فرهنگی کشور نیز جای خوبی داشته باشد. فکر نمی‌کنید که در این عدم عدالت‌محوری در توزیع هزینه‌ها، بیش از هر کسی خود شما و سایر مسئولین موسیقی کشور مقصرید که پیگیری درستی در این باره انجام نداده‌اید؟

در رسانه‌های رسمی و مهم کشور شاهد این هستیم که بیش از 80درصد بحث‌های محتوایی برنامه‌ها با موسیقی پر می‌شود. در مقاطع مختلف مملکت از قبیل انتخابات، حضور تیم‌های ملی در جام‌های جهانی، حوزه دفاع مقدس و... همیشه این هنر موسیقی بوده که بیشترین متریال را تأمین کرده است. همه به نوعی از موسیقی استفاده‌های ابزاری کرده‌اند ولی متأسفانه زمانی که بحث تخصیص بودجه می‌شود، ارزان‌ترین هنر، موسیقی است. یک تجدیدنظر اساسی لازم است که این طرز فکر یک بار برای همیشه اصلاح شود. ادامه این روند باعث می‌شود که هنرمندان ما با نگرانی کارهایشان را پیگیری کنند و وزارت ارشاد هم در این قبیل مواقع فقط به عنوان ناظر می‌تواند ورود کند و دیگر خبری از بحث‌های حمایتی نمی‌تواند باشد. به نظرم نماینده‌های مجلس شورای اسلامی باید در این مورد شفاف‌سازی کنند و اصلاً عنوان این بودجه که «صیانت از موسیقی» نام گرفته شاید یک مقداری پیش‌زمینه‌های ذهنی را به‌وجود بیاورد که خیلی به توسعه و همگانی کردن موسیقی کمک نمی‌کند. یک اراده ملی باید باشد که تفکرات و پیش‌زمینه‌های ذهنی‌ای که در مورد موسیقی رایج شده، از بین برود.
 

• * انتقاد بزرگ به معتبرترین فستیوال سالانه موسیقی در کشور، عدم حضور بزرگان موسیقی سنتی کشور در آن است. چرا بزرگ‌ترین ویترین موسیقی در کشور هرگز نتوانسته بزرگان‌اش را به سمت خود بیاورد و از حضورشان استفاده کند؟

البته بزرگان موسیقی در کشور در دوره‌های ابتدایی جشنواره حضور داشته‌اند ولی به تدریج روند کنونی به‌وجود آمده و به اینجا رسیده‌ایم.
 

• * بله بوده‌اند ولی به مرور بی‌اعتماد شده‌اند. اینکه از حضورشان در یک جشنواره دولتی، استفاده‌های غیرهنری شده و همین باعث شده دیگر نیایند.

این موضوع را باید از سه زاویه مورد نقد قرار داد. بحث بی‌اعتمادی را قبول دارم. به‌هرحال آنها وقتی می‌بینند که آثارشان در رسانه‌های مختلف بدون اجازه آنها و برای مقاصد مختلف بدون ذکر نام صاحبان اثر موسیقی استفاده می‌شود، بی‌اعتماد می‌شوند. آنها این احساس را دارند که برای پیگیری این موضوعات هیچ‌کس پاسخگوی آنها نیست و اینکه بیایند صرفاً در یک جشنواره کارشان را ارائه دهند و بروند و مشکلات همچنان کما فی‌السابق وجود داشته باشد، قطعاً بی‌اعتمادی در پی دارد. این زاویه نگاه را سیاست‌های کلان موسیقی در کشور به‌وجود آورده. بحث دوم را باید در کم‌لطفی هنرمندان حوزه موسیقی دانست. اگر قرار به مقایسه باشد، من اعتقاد دارم که مثلاً هنرمندان حوزه سینما هم در بسیاری از مواقع اختلافات سلیقه‌ای فراوانی با سیاست‌های جاری فرهنگی کشور داشته‌اند اما جشنواره فیلم فجر را مال خودشان دانسته و با حضور خود از آن حمایت کرده‌اند. امیدوارم با یک برنامه‌ریزی نه‌چندان کوتاه‌مدت باز هم بتوانیم آن اعتماد را جلب کنیم و به دور از هرگونه جناح‌بندی، بزرگان را با این جشنواره آشتی دهیم. نکته سوم هم بحث‌های اقتصادی است. گروه‌های بزرگ موسیقی سنتی در ایران و جهان هر وقت بخواهند می‌توانند بهترین کنسرت‌ها را با چرخش مالی بالا داشته باشند. پس دیگر انگیزه‌ای برای اجرا در جشنواره موسیقی فجر ندارند. البته در همه دوره‌های جشنواره سعی شده حتماً از تعدادی از بزرگان دعوت به عمل بیاید ولی در کل با صحبت شما کاملاً موافقم. نکته آخر در این بحث هم به اهداف کلان جشنواره برمی‌گردد که همیشه سعی کرده نگاه محوری‌اش را برای تشویق جوانان و شناسایی استعدادهای جدید معطوف کند که من فکر می‌کنم در این مسیر توانسته حرف‌هایی برای گفتن داشته باشد.
 

• * سوال بعدی من درباره بحران تمام‌نشدنی مجموعه ارکستر‌های ایرانی است. باز هم سکوت خبری ناشی از اتفاقات مختلف اجتماعی و ورزشی باعث شده تعطیلی تأسف‌بار ارکستر‌های ایرانی به فراموشی سپرده شود.

این سوال‌تان در حوزه مسئولیت من به عنوان دبیر جشنواره موسیقی فجر نیست و شاید پاسخ دادن من به این سوال کمی سوءتفاهم‌زا باشد.
 

• * پس لطفاً فقط در این حد جواب بدهید که آیا این ارکستر‌ها قرار هست در جشنواره موسیقی امسال به اجرای برنامه بپردازند؟

طبق اعلام مسئولین دفتر موسیقی و پس از دستور ویژه رئیس‌جمهور محترم مبنی بر تعیین تکلیف و حل مشکلات ارکستر‌های ایرانی، این ارکستر‌ها از شهریور ماه بار دیگر فعالیت‌هایشان را از سر خواهند گرفت و حتی پیش از جشنواره نیز اجراهایی خواهند داشت.
 

• * در دو سوال بعدی من شما به عنوان «رئیس انجمن موسیقی» لطفاً پاسخگو باشید. آقای ترابی!‌ نهادهای مسئول موسیقی در کشور ظاهراً رابطه کاری خوبی با هم ندارند و در مسائل مختلفی که در این حوزه به‌وجود می‌آید، معمولاً هیچ اتحادی بین این نهادها برای حل این مشکل وجود ندارد. شمایی که اهالی سینما را مثال می‌زنید و اعتقاد دارید که در مشکلات مختلف همه آنها پشت هم‌اند و از یکدیگر حمایت می‌کنند، چرا در مشکلات و بحران‌های مختلف حوزه موسیقی هرگز در یک تیم نیستید و در اکثر اوقات شاهدیم که حتی مثلاً «خانه موسیقی» و «دفتر موسیقی» و «معاونت هنری» و «انجمن موسیقی»، سعی دارند مشکل را به گردن یکدیگر بیندازند و از پاسخگویی و شفاف‌سازی خودداری می‌کنند؟

من اصلاً موافق این صحبت شما نیستم. من فضای کاری و تعامل‌های نهادهای مسئول در موسیقی کشور را این‌طور نمی‌بینم.
 

• * مثلاً درباره همین موضوع «منع تدریس موسیقی در فرهنگسراها»، به‌جز دفتر موسیقی که کلاً در این باره سکوت مطلق و عجیبی را اختیار کرد، مسئولین «خانه موسیقی» اعتقاد داشتند که معاونت هنری باید پاسخگو باشد و انجمن موسیقی نیز از هرگونه اظهارنظر در این رابطه خودداری کرد.

اتفاقاً من دیروز و امروز در سایت شما اخباری مبنی بر به نتیجه رسیدن این موضوع و از سرگیری تدریس موسیقی در فرهنگسرا‌ها با کیفیتی بهتر خواندم و ظاهراً پیگیری‌ها به نتیجه رسیده. چیزی هم که در این موضوع مهم است، انگیزه علاقه‌مندان به آموزش موسیقی در بین خانواده‌هاست. قطعاً شور و علاقه برای یادگیری موسیقی در بین علاقه‌مندان با این قبیل دستورالعمل‌ها محدود نخواهد شد. عطش یادگیری موسیقی در کشور خیلی وابسته به بخش‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها نیست.
 

• * سوال من را پاسخ ندادید. سکوت انجمن موسیقی در این مورد خاص نگران‌کننده بود و باعث انتقادات فراوانی از سوی اهالی موسیقی شد. به عنوان صحبت پایانی درباره این سکوت توضیح می‌دهید؟

می‌پذیرم که شاید ما هم بایستی به صورت عیان‌تری واکنش نشان می‌دادیم ولی ما از طریق هیئت امنای خود که در شورای شهر نیز عضو هستند موضوع را پیگیری کردیم و این پیگیری ما در سیاست‌هایی که دیروز و امروز اعلام شد هم بی‌تأثیر نبود. ولی تذکر شما هم کاملاً به‌جاست و قطعاً باید به صورت آشکارتری در این مورد واکنش نشان می‌دادیم.